
Ταξιάρχης – Άη Στράτηγος Καστάνιας

Ο ναός του Ταξιάρχη ή Άη Στράτηγου, στη θέση Νιόκαστρο, λίγο έξω από την Καστάνια, αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της περιοχής. Πρόκειται για μικρό ναό, στα νότια του οποίου κατασκευάστηκε λίγο αργότερα ένα εντυπωσιακό πρόσκτισμα μεγαλύτερων διαστάσεων που αρχικά είχε τη μορφή στοάς και χρησίμευε ως πλάγιος νάρθηκας. Το μνημείο μέχρι τον Νοέμβριο του 2015 ήταν σε ερειπιώδη κατάσταση και η θολοδομία του μικρού ναού είχε καταρρεύσει.
Τα νέα στοιχεία που αποκαλύφθηκαν κατά τις πρόσφατες εργασίες αποκατάστασης υπέδειξαν ότι πρόκειται για ναό σταυρεπίστεγο με τρούλο. Η στοά είναι κτισμένη με επιμελημένη πλινθοπερίκλειστη τοιχοποιία. Οι όψεις της διαρθρώνονται με εντυπωσιακά δίλοβα ανοίγματα, ενώ μία ακόμη ζώνη με δίλοβα ψευδοπαράθυρα σχηματίζεται στο ανώτερο τμήμα της νότιας πλευράς της. Εξαιρετικό εικονογραφικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι τοιχογραφίες που διακοσμούν το εσωτερικό της στοάς, στις οποίες περιλαμβάνεται και η απεικόνιση της Αγίας Τριάδας, από τις ελάχιστες γνωστές στην βυζαντινή μνημειακή ζωγραφική. Στην κτητορική επιγραφή που εντοπίστηκε στα δυτικά της θύρας της στοάς αναφέρεται ότι η τοιχογράφησή της πραγματοποιήθηκε το έτος 1194, ενώ μνημονεύονται και τα ονόματα του αυτοκράτορα Ισαακίου Β΄ Αγγέλου και της δεύτερης συζύγου του Μαρίας (Μαργαρίτας). Με βάση τα νέα δεδομένα ο ναός θα πρέπει να χρονολογηθεί εντός του β΄ μισού του 12ου αιώνα, δηλαδή λίγο πριν από την ανέγερση της στοάς και τη διακόσμησή της με τοιχογραφίες. Ως εκ τούτου, συνιστά ένα από τα αρχαιότερα παραδείγματα του αρχιτεκτονικού αυτού τύπου στη βυζαντινή ναοδομία, ο οποίος θα γνωρίσει ευρύτερη διάδοση κατά την επόμενη εκατονταετία.